جرائم فضای مجازی در حوزه تبلیغات و خدمات آسیب‌رسان

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا ـ داود حسنلو  کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی: توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات سبب شد تا تحولی شگرف در زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به وجود آید. این توسعه یافتگی موجب شد تا روزانه هزاران نفر با نام عنوان‌های مختلف ورود خود را به دنیای جدید ارتباطات، اعلام کنند. در نتیجه این فضا در کنار فرصت‌های بسیاری که برای مخاطبان خود به وجود آورد، موجب شد تا در کنار فرصت‌ها با چالش و تهدید‌های جدی نیز مواجه شد.

دسترسی آسان، سرعت، سهولت ارتکاب، ارزان بودن، بی مرز بودن و... موجب شد تا مجرمین حاضر در فضای مجازی موقعیت را غنیمت محسوب کرده و به راحتی دست به تبلیغات و محصولات و خدمات خود بپردازند.

تبلیغات کنندگان محصولات و خدمات هیچ گاه از قدرت و اثرگذاری فضای مجازی غافل نبوده‌اند و در اکثر موارد از این فضا به عنوان پایگاهی برای تبلیغ محصولات و خدمات خود استفاده کرده‌اند. به واقع تبلیغات و معرفی محصولات، به عنوان یکی از قدرتمندترین وسایل ارتباط با مخاطب محسوب می‌شود و امروزه تقش بسیار مهم و موثری در جامعه از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی داراست.

در این میان برخی از شرکت‌های کوچک یا نوپا به تبلیغات و ارائه محصولاتی در فضای مجازی اقدام می‌‌کنند که در سلامت جسمی و روانی افراد و جامعه اثرگذار است. به نحوی که برخی از متخصصان این فضا بر این عقیده هستند که اکثر مرتکبان جرائم سایبری را جوانان شکل می‌دهند. هم چنین این مجرمین هم از ظرفیت بالایی برخوردار هستند و هم استعداد خوبی برای انطباق اجتماعی از خود نشان می‌دهند.

به طور کلی در خصوص شناسایی مرتکبین حوزه تبلیغات و خدمات آسیب رسان می‌توان در یک تقسیم بندی به اشخاص حقیقی و حقوقی اشاره نمود که در باب اشخاص حقوقی، شرکت‌های تجاری و رسانه (صدا و سیما و ماهواره ها) در زمره با اهمیت‌ترین گونه‌های بزهکاران حوزه تبلیغات محسوب می‌شوند که شرکت‌های تجاری به عنوان اشخاص حقوق خصوصی و رسانه‌های ارتباطات جمعی به عنوان اشخاص حقوق عمومی، نقش بسیاری در ارتکاب جرایم به ویژه در حوزه سلامت خواهد داشت. درباره اشخاص حقیقی نیز می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

-مجرمین سازمان یافته سنتی

مجرمین سازمان یافته در حقیقت حالت همکاری سه نفر یا بیشتر در تحقق یک نقشه مجرمانه با قصد تحصیل منافع مالی است. در این وضعیت تقسیم کار و سازماندهی وظایف هر یک از افراد، آن‌ها را در عملی ساختن نقشه مجرمانه خود موفق‌تر ساخته و خطر اقدامات آن‌ها را برای جامعه بیشتر می‌کند. اکنون این قبیل مجرمان به طور جدی و رو به افزایشی از پیشرفت‌های تکنولوژیک و به طور خاص رشد اینترنت به منظور توسعه جرایم جدید و تغییر روش‌های سنتی خود استفاده می‌کنند.

آن‌ها توانایی خود را در شناسایی شانس‌های جدید مجرمانه به تصویر می‌کشند. حتی با تبلیغات محصولات خود به صورت رو به افزایشی از هویت‌های غلط و دزدیده شده به جهت سرقت‌های مالی استفاده می‌کنند. از جمله جرائمی که توسط این گروه در فضای مجازی در حال ارتکاب است می‌توان به دارو‌های بی کیفیت، تقلبی، تبلیغات وسیع دارو‌های تقویت کننده میل جنسی، ترک اعتیاد، کاهش وزن و لاغری، توزیع محصولات استوک یا غیراصیل و عرضه لوازم پزشکی و ایمپلنت‌های ارتوپدی دست دوم در فضای مجازی اشاره کرد.

-مجرمین بالقوه و دارای انگیزه خاص

مجرمین بالقوه منظور آن دسته از بزهکارانی است که عوامل فردی و محیطی، آمادگی لازم را برای ارتکاب بزه در اختیار فرد قرار می‌دهد و در چنین شرایطی بزهکار با توجه به شرایط موجود و با انگیزه سود بیشتر اقدام به ارتکاب بزه می‌نماید. به همین دلیل به این گونه عوامل که شرایط فردی و محیطی را برای بزهکاران بالقوه ایجاد می‌نماید تا قصد مجرمانه خود را بالفعل نمایند، عوامل تواناساز گفته می‌شود.

از سویی و در حوزه مصداق‌های جرایم فضای مجازی در حوزه تبلیغات و خدمات آسیب رسان نیز باید گفت عدم نظارت درست موجب شده است تا اشخاص یا شرکت‌هایی برای کسب نمودن سود و منفعت از فضای مجازی نهایت استفاده را نموده و با تبلیغات افراد را به سمت خود جذب کنند و بعضاً مورد سوء استفاده اعم از مالی و روانی قرار بدهند که برخی از این مصادیق به قرار ذیل هستند:

-فروش محصولات و خدمات غیرمجاز به وسیله هرزنامه‌های الکترونیکی

این هرزنامه‌ها که به پیام‌های الکترونیکی گفته می‌شود که بدون رضایت گیرنده و به تعداد زیاد پخش می‌شود از راهکار‌های سوء استفاده کنندگان در فضای مجازی است که بیشتر این پیام‌ها برای تبلیغات مورد استفاده قرار می‌گیرند که به آن‌ها پیام‌های الکترونیکی ناخواسته تجاری نیز گفته می‌شود. این تبلیغات به دنبال نهادینه کردن اسم خود و شرکت در ذهن گیرندگان پیام است.

-تبلیغات دارویی و مضر به سلامت در شبکه‌های اجتماعی

به موجب این نوع تبلیغات افراد سودجو با تاکید بر اقلام دارویی همانند دارو‌های پرمصرف کاهش دهنده یا افزایش دهنده وزن، افزایش قد و اقلام لوازم آرایشی و بهداشتی و از سوی دیگر با قیمت‌های ارزان تلاش در فروش کالا‌های قاچاق خود دارند. در این بین بسیاری از این دارو‌ها حاوی ترکیبات مخدری هستند که می‌تواند موجبات عارضه‌های ناخوشایند را فراهم کند. حتی با وجود ماده ۷ آیین‌نامه بند ب ماده ۳ قانون نظام پزشکی، در باب این که تبلیغ دارو و ذکر خواص درمانی ممنوع اعلام شده است، اما باز هم فضای مجازی به بهترین بازار برای تبلیغ این نوع دارو‌ها مبدل شده است.