جراحی تشنج تنها راه مبتلایان به صرع که از دارودرمانی جواب نگرفته‌اند

وحید حیدری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا با موضوع بیماران مبتلا به صرع و تشنج اظهار کرد: تمام سلول‌های مغز در حالت عادی امواج طبیعی و کنترل‌شده تولید می‌کنند که در جهت عملکرد مغز است؛ اما گاهی تولید امواج از حالت طبیعی خارج می‌شود که در جهت عملکرد طبیعی مغز نیست.

وی افزود: این امواج غیرطبیعی باعث ایجاد یک سری علائم در بدن مانند حرکات غیرطبیعی، از دست رفتن سطح هوشیاری و تعادل می‌شوند. مجموع این‌ها تشنج است و حاصل تولید امواج غیرطبیعی در سلول‌های مغزی هستند.

این فوق تخصص جراحی مغز و اعصاب گفت: گاهی ممکن است یک تومور یا خونریزی و یا یک ضایعه عروقی در مغز دلیل حرکات تشنجی باشند که در این صورت بیماری فرد، صرع نیست؛ اما اگر این حملات غیرطبیعی تکرارشونده باشند و با وسایل تشخیصی ازجمله ام آر آی در مغز ضایعه‌ای مشاهده نشود، می‌توان گفت که فرد مبتلابه صرع است.

از تشنج‌های چندثانیه‌ای تا حملات تشنجی پایدار

حیدری خاطرنشان کرد: حمله تشنجی ممکن است خیلی کوتاه باشد، در این حد که ارتباط بیمار با بیرون در حد چند ثانیه، قطع شود. به‌عنوان‌مثال کودکانی داریم که املاء می‌نویسند و دو کلمه را جا می‌گذارد. درواقع ارتباط کودک برای 2 تا 5 ثانیه با جهان پیرامون قطع می‌شود و کلمات را نمی‌شنود.

وی افزود: در موارد شدیدتر با لرزش‌های غیرطبیعی در بدن و ادامه‌دار شدن آن روبرو می‌شویم. حتی ممکن است که آن‌قدر طولانی شود که اصطلاحاً این حملات تشنجی حالت پایدار پیدا می‌کنند که در این صورت بسیار خطرناک است و بیمار نیاز به بستری در آی سی یو دارد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: مغز از دو بخش ماده خاکستری و ماده سفید ساخته‌شده است. راه‌های عصبی در ماده سفید و بخش عمده سلول‌های مغزی در ناحیه خاکستری قرارگرفته‌اند؛ بخش خاکستری قشر رویین مغز را تشکیل می‌دهد و به دلیل وجود سلول‌ها و نورون‌ها در این قسمت، دلیل امواج نامطلوب را باید در بخش خاکستری جستجو کرد.

جمعیت یک‌میلیونی بیماران مصروع در کشور

وی بابیان اینکه تا چند سال پیش در تمام دنیا تنها راه درمان صرع، درمان‌های دارویی بود؛ اما بسیاری از تشنج‌ها با دارو کنترل نمی‌شوند، افزود: تقریباً 1.2 جمعیت دچار حملات صرع هستند که اگر این عدد را ضرب‌در جمعیت 80 میلیون کشور کنیم، تقریباً چیزی حدود یک‌میلیون بیمار مصروع داریم.

حیدری ادامه داد: بیماری 60 الی 70 درصد از این یک‌میلیون نفر با دارو کنترل می‌شود؛ اما بیماری مابقی با دارو کنترل نمی‌شود؛ یعنی تقریباً 300 الی 400 هزار نفر مبتلابه صرع‌ داریم که درمان دارویی برای آن‌ها مؤثر نیست.

وی با اشاره به ابداع روش‌های جراحی برای این گروه از بیماران در دهه‌های اخیر، گفت: 50 سال پیش یک سری جراحی‌های ابتدایی انجام می‌شد و بعدها این‌ها پیشرفته‌تر و با ورود تجهیزات دقیق‌تر شد.

قدمت 8 ساله جراحی تشنج در ایران

این جراح مغز و اعصاب بابیان اینکه در ایران نیز این اعمال جراحی از حدود 7-8 سال پیش شروع‌شده، افزود: جراحی تشنج یک کار گروهی است و در این گروه علاوه بر جراح مغز و اعصاب، متخصص داخلی مغز و اعصاب، روان‌پزشک، رادیولوژیست و ... حضور دارند.

وی گفت: روش‌های جراحی تشنج آن‌قدر متنوع است که تقریباً می‌توانیم برای همه مبتلایان به صرع که به درمان‌های دارویی جواب نداده‌اند، جراحی را انجام دهیم؛ اما نتیجه جراحی ممکن است در برخی مؤثرتر و برای برخی دیگر اثر کمتری داشته باشد؛ البته درصد بسیار جزئی هم هستند که نمی‌توانیم با جراحی کاری برایشان انجام دهیم.

حیدری خاطرنشان کرد: گام اول در جراحی تشنج پیداکردن کانون تشنج است. روش‌هایی مانند نوار مغزی ویدئویی یا روش‌های تصویربرداری مانند پت اسکن و اسپکت به ما کمک می‌کنند که کانون تشنج را تشخیص دهیم.

الکترودگذاری در مغز برای اطمینان از نقاط تشنج

وی بابیان اینکه گام بعدی الکترود گذاری در مغز است، افزود: درواقع با نوار مغزی ویدئویی و تصویربرداری به یک سری نقاط مشکوک می‌شویم. در ادامه نیز با الکترود گذاری داخل نقاط مشکوک، مطمئن می‌شویم، چه نقاطی واقعاً، نقاط تشنج هستند.

این جراح مغز و اعصاب گفت: الکترودها، سوزنی شکل هستند که با ایجاد یک سوراخ یک الی دو میلی‌متری در سطح جمجمه آن‌ها را در مغز جایگذاری می‌کنیم و بعد نوار مغزی می‌گیریم تا مطمئن شویم کانون تشنج کجاست.

وی اظهار کرد: بعد از پیداکردن کانون تشنج به سراغ جراحی اصلی می‌رویم. جراحی اصلی به‌صورت جراحی‌های باز انجام می‌شود و برخی به‌صورت آندوسکوپی و سوراخ در جمجمه ایجاد می‌شود اما عمدتاً جراحی‌ها باز هستند و بخشی از جمجمه و کاسه سر برداشته می‌شود.

حیدری بابیان اینکه در جراحی می‌توان کانون تشنج را کامل برداشت و اگر وسیع بود و برداشتن آن میسر نبود، ارتباطش را با سایر نقاط مغز قطع کرد، افزود: گاهی ممکن است که آن قسمتی که برداشته یا سوزانده می‌شود، جز مراکز عملکردی و مهم مغز باشد و بعد از جراحی یک سری اختلالات در بدن ایجاد شود. مثلاً اگر نزدیک به قشر حرکتی مغز باشد، شاید حرکت دست بیمار دچار اختلال شود.

وی ادامه داد: معمولاً نقاطی که کانون تشنج هستند، عملکرد طبیعی خود را ندارند و معمولاً برداشتن آن‌ها اختلالی ایجاد نمی‌کند اما حتی اگر حدس بزنیم که ممکن است اختلالاتی به وجود بیاید، تکنیک‌هایی وجود دارد که این آسیب را به حداقل می‌رساند. مثلاً جراحی بیمار در حالت هوشیاری انجام می‌شود تا بتوانیم نقشه‌برداری دقیق از مغز انجام دهیم.

کانون تشنج به بزرگی یک نیم کره مغز

این استاد دانشگاه یادآور شد: کانون تشنج ممکن است در حد سه میلی‌متر باشد و یا بیمارانی به‌ویژه در اطفال داریم که یک نیمکره مغز، کانون تشنج است؛ بنابراین در جراحی ارتباط یک نیمکره را با نیمکره سالم قطع می‌کنیم. چون نیمکره‌ای که بیمار است، عملکرد نیمکره سالم را هم خراب می‌کند.

وی گفت: جراحی تشنج تنها زیرشاخه‌ای از جراحی مغز و اعصاب است که در ایران فوق تخصص ندارد اما در سال‌های اخیر گروهی از متخصصین ذر بیمارستان فیروزگر تهران جمع شده‌اند که در خارج از کشور دوره‌ها را گذرانده‌اند و حدود 6-7 سال است که به‌صورت مدون و جدی بر روی جراحی تشنج کار می‌کنند.

بیمارستان فیروزگر سانتر جراحی تشنج در کشور

حیدری با اشاره به انجام سالانه 40 جراحی تشنج در بیمارستان فیروزگر، ادامه داد: بیماران برای نوار مغزی ویدئویی در نوبت‌های 6 ماهه هستند و یا در نوبت جراحی برای 3 تا 4 ماه بعد قرار دارند.

وی یادآور شد: یکی از مهم‌ترین علت‌های این نوبت‌های طولانی، نبود الکترود است چون تنها یک شرکت، واردکننده آن‌ها است که توان واردات محدود آن را به دلیل تحریم‌ها دارد.

برگزاری اولین همایش بین المللی جراحی تشنج

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران افزود: قصد داشتیم برای اولین بار از دانشگاه‌های سراسر کشور اساتید را دعوت کنیم تا تبادل اطلاعات شود و تکنیک‌ها و دانش جدید در این حوزه را به یکدیگر انتقال دهیم؛ بنابراین همایش بین‌المللی جراحی تشنج پنج‌شنبه دوازدهم بهمن 1402 نیز با همین هدف برگزار می‌شود.

وی بابیان اینکه در این رویداد علمی اساتیدی از کشورهای ایتالیا، آلمان، فرانسه و امریکای جنوبی و کلمبیا به‌صورت آنلاین سخنرانی خواهند داشت، خاطرنشان کرد: همایش جراحی تشنج، اتفاق بزرگی است که برای اولین بار در ایران برگزار می‌شود و فرصت مغتنمی است تا ضمن اینکه تجربیات به اشتراک گذاشته شود، بدانیم که کجای کشور به این موضوع پرداخته‌شده و اگر گروهی در مراحل ابتدایی هستند، به آن‌ها کمک کنیم.

انتهای پیام/

حسین دزفولی