برنامه پژوهش عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان قرار است چه چالشی را در کشور حل کند؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، مصطفی امینی* مسئول برنامه حمایت از پژوهش عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان، موضوع فناوری و پژوهش عمیق شرکت‌های دانش بنیان را ارزیابی و چالش‌های آن را در قالب یادداشتی مورد بررسی قرار داد.

«ریشه «فناوری» در علم است و بواسطه رشد آن می‌توان به فناوری دست یافت ولی مسیری که کشور در چند دهه گذشته رفته است انتقال فناوری از خارج و مهندسی معکوس بوده و موارد بسیار معدودی از فناوری‌ها از طریق رشد علمی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی توسعه یافته است. این برنامه بواسطه حمایت از پژوهش شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر دارد ساز و کار رسیدن به فناوری از طریق دانش بومی را نهادینه کند. 

بنیاد ملی علم ایران به موضوع پژوهش عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان ورود کرد، هدف اصلی این برنامه، افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی در برابر غول‌های فناور و نوآور دنیا ذکر شده بود؛ اقدامی که ایالات متحده آمریکا ۷۴ سال پیش (سال ۱۹۵۰) با پایه‌گذاری بنیاد ملی علم به فکر آن بود. 

اقتصاد‌هایی نزدیک به ایران شبیه ترکیه، توبیتاک را در سال ۱۹۶۳ ایجاد کرده و بواسطه حل چالش‌های مربوط به شرکت‌های نوآور و فناور سعی کرده‌اند از ظرفیت‌های دانش بومی برای توسعه فناوری استفاده کنند. بنیاد ملی علم ایران نیز با الهام از تجربیات دنیا و نیاز‌های داخل در سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴ میلادی) یعنی ۲۰ سال قبل تأسیس شده ولی چنین برنامه‌ای از سال ۱۴۰۲ شروع شده است. 

در شرایط فعلی نزدیک به ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود دارند که برای توسعه فناوری‌های خود نیازمند نیروی متخصص هستند. بخش مهمی از این نیرو‌های متخصص می‌توانند بواسطه دانشگاه‌های کشور تأمین شوند.

از سوی دیگر نزدیک به ۲۱۸۳ مرکز آموزش عالی با ۸۰ هزار عضو هیئت علمی و ۳ میلیون دانشجو در کشور وجود دارند. دانشگاه‌ها به عنوان عرضه کننده دانش و شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان متقاضی دانش فنی هستند و با توجه به آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱، نزدیک هزار میلیارد تومان حجم قرارداد دانشگاه‌ها با صنایع بوده ولی این رقم در مقایسه با حجم قرارداد‌های بین‌المللی بسیار ناچیز است. برای مثال درآمد حاصل از تحقیقات دانشگاه ام‌آی‌تی در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۱.۹ میلیارد دلار بوده است که بسیار از بیشتر از مجموع درآمد دانشگاه‌های کشور می‌باشد. 

دلیل اصلی فاصله زیاد بین فضای موجود با ایده‌آل در استفاده از ظرفیت‌های علمی برای توسعه فناوری و حل چالش‌های کشور، پرریسک بودن آن در مراحل اولیه بلوغ فناوری است. در این مرحله، بخش خصوصی حاضر به سرمایه‌گذاری نیست؛ به همین دلیل پژوهش در مراحل اولیه توسعه فناوری با شکست مواجه می‌شود. 

برای حل این چالش، کشور‌ها گرنت‌هایی را برای پژوهش مسئله‌محور یا پیشنهاد شده از سوی شرکت‌های فناور تخصیص می‌دهند؛ برای مثال بنیاد ملی علم آمریکا در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۳۰۰ میلیون دلار برای حمایت از پروژه‌های مربوط به شرکت‌های نوآور بخش خصوصی با هدف تقویت تحقیق و توسعه آمریکا هزینه کرده است و لازم است تا کشور ما نیز در این مقوله از بخش خصوصی حمایت کند.

در فراخوان برنامه اول بنیاد علم ایران که مربوط به پژوهش عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ می‌شد، تعداد ۵۵ نیاز پژوهشی از سوی شرکت‌ها پیشنهاد شد. از آنجایی که جامعه هدف این فراخوان‌ها اعضای هیئت علمی بودند تعداد ۸۳ مورد پروپوزال از دانشگاه‌های مختلف کشور توسط اساتید دانشگاه پیشنهاد داده شدند. در حال حاضر، ۵ میلیارد تومان گرنت به این ۴ شرکت و مجریان آن تخصیص داده شده و ۱۴ طرح دیگر در فرآیند داوری هستند و به زودی فرآیند عقد قرارداد آنها نیز شروع می‌شود. 

این برنامه با انتشار فراخوان دوم ادامه خواهد یافت. در این فراخوان، سهم بنیاد ملی علم ایران از تأمین مالی طرح‌ها تا مبلغ ۲.۵ میلیارد تومان و تا ۸۰ درصد به صورت شناور خواهد بود. بدیهی است که مابقی هزینه باید توسط شرکت متقاضی تأمین شود.»

مسئول برنامه حمایت از پژوهش عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان*